Jan Huygen van Linschoten (1563 - 1611)

Alhoewel thee volgens de overlevering al zo'n 5000 jaar geleden is ontdekt, kwamen de Europeanen daar pas veel later mee in aanraking. Thee begon in de 16e eeuw op te duiken in diverse geschriften. Een daarvan was het boek Itinerario, geschreven door Jan Huygen van Linschoten dat uitgegeven werd in 1596. Hij vermelde dat men in Japan een kruid genaamd ‘Chaa’ kende.

Jan Huygen was een echte avonturier. Zijn devies was Souffrir pour parvenir: afzien om iets te bereiken.Hij werd geboren in Haarlem als zoon van een notaris, maar heeft een groot gedeelte van zijn jeugd in Enkhuizen gewoond. Op jonge leeftijd reisde hij zijn twee broers achterna naar Spanje. Hij kreeg de mogelijkheid om klerk te worden van de Aartsbisschop van Goa (India). De Portugezen waren in die tijd heer en meester in de Oost; Jan Huygen kwam tijdens zijn verblijf in Goa veel te weten over het Portugese rijk in Azië. Toen de aartsbisschop overleed, kwam hij, via een aantal omzwervingen weer terug in Enkhuizen. Daar schreef hij zijn Itinerario, dat in 1596 uitgegeven werd. Hierin verhaalde hij over zijn reizen en de produkten die in Azië te verkrijgen waren, waaronder dus thee.

Aan de hand van dit boek konden de Nederlanders de geheime vaarroutes van de Portugezen ontrafelen. Je kan dus zeggen dan Jan Huygen van Linschoten bijgedragen heeft aan de bloeiende handel met de Oost en de oprichting van de VOC.

Ik denk dat tegenwoordig weinig mensen Jan Huygen van Linschoten kennen. Toch komen we zijn naam nog wel tegen. Er is een Linschoten Vereeniging, een vereniging die zeldzame, onuitgegeven Nederlandse reisverslagen publiceert. En de ABN AMRO heeft een ondernemersprijs naar hem vernoemd. Maar we zijn allemaal met zijn naam opgegroeid: waarschijnlijk is het kinderliedje Jan Huigen in de ton naar hem vernoemd!

Theedrinken bij De hoofdige boer

In het lieflijke dorpje Almen (de Achterhoek) vind je de 19e eeuwse theetuin van Landhotel De hoofdige boer. Door de hoge bomen is het een heerlijke tuin om te vertoeven bij warm weer (bonuspunt!). De tafeltjes zijn zo neergezet dat je lekker vrij zit. Je kunt in de theetuin genieten van een Afternoon tea (€ 7,50) met scones, koekjes, bonbons, muffins en dergelijke. Ook voor een High tea (€ 17,50) kun je er terecht; wel alleen na reservering.

Wij gaan voor een potje thee. De conversatie:
“Hebben jullie ook Lapsang?”
“.... eh, wat?”
“Lapsang Souchong thee?”
(verbaasde blik) “Daar heb ik nog nooit van gehoord!”
“Wat voor thee hebben jullie wel?”
“Nou, gewoon Pickwick ...”

Ok, Pickwick in een theetuin. Nou ja, dan maar Earl Grey. Omdat we met zijn tweeën een potje Earl Grey bestelden, kregen we een tweepersoonspotje. We moesten helaas alleen nog wel zelf de thee zetten (zoals zo vaak in Nederland). Het vreemde was dat we beiden een eigen zakje kregen bij ons kopje; dus de verwarring was groot: moesten we nu het hete water in het kopje schenken en daar het zakje inhangen, of toch de thee in het potje zetten? Het laatste dan maar, alleen was het nog even puzzelen hoe de theepot openging.

Voordeel in Almen is wel dat ze heerlijk zacht water hebben, dus de thee smaakte in het geheel niet bitter. En ... je krijgt waar voor je geld. Uit de pot konden we ieder meer dan drie koppen thee halen. Bij de thee werd ook nog allerlei lekkers geserveerd: bonbons, koekjes, amaretti en chocolade.

Voor het echte theedrinken hoef je niet naar Almen (er schijnen nog meer theetuinen te zijn in de Achterhoek), maar al met al hebben we er wel heerlijk gezeten. De entourage was goed, de bediening vriendelijk. En af en toe kwam er een koolmeesje bij ons zitten om te kijken of er nog wat te halen viel. Helaas heb ik geen foto van deze leuke stek. Ik was vergeten nieuwe batterijen in mijn camera te doen :-(

Entourage: 8
Bediening: 7
Thee: 5

Theeleuten in Drievliet

Niet echt een plek waar je aan denkt als je een theeleut bent. Maar sinds eind juni heeft Familiepretpark Drievliet in Rijswijk een nieuwe attractie, genaamd De theeleut. Je draait rond in Delftsblauwe kopjes. Het is geschikt voor jong en oud, want zittend in een kop en schotel bepaal je zelf hoe hard je gaat. Voor meer info: Drievliet.

Vakantietip voor theeliefhebbers

Weet je nog niet waar je naar toe wilt met vakantie, dan is misschien Ostfriesland het overdenken waard. Vorig jaar kwamen we daar na een rondreis door Duitsland, en merkten dat de thee daar heel belangrijk is. Het is niet ver weg, het ligt naast Groningen in Duitland. Volgens eigen zeggen staat de theepot staat daar nooit koud. Een kwart van alle thee die in Duitsland op de markt komt, wordt in Ostfriesland gedronken. Verder zijn er twee theemusea in Ostfriesland; een in Norden (die de geschiedenis van thee in Europa laat zien) en een in Leer (waar je meer leert over thee mengen, proeven en over de smokkel). Ostfriese thee bestaat vaak uit zo’n 10 soorten thee, waarin thee uit Assam de overhand heeft. Verder zit er in de melange thee uit Java, Ceylon, Sumatra en Darjeeling.

Teetiet
Tijdens de Teetiet worden er minstens drie kopjes (zeer sterke) thee gedronken. Ostfriesen hebben een aparte manier van theezetten en -drinken. Kook (zacht) water. Doe 1 tl Ostfriese thee per kopje in een theepot en schenk de pot voor ongeveer een kwart vol met het kokende water. Laat dit mengsel ongeveer 3 tot 5 minuten trekken. Gooi vervolgens de rest van het kokende water erop. Je kunt de thee nu door een zeefje overschenken in een andere pot, zodat de thee niet verder trekt. Doe een kluntje (witte kandijsuiker) in een theekopje en schenk de thee erop. Schenk dan voorzichtig met behulp van een lepel verse room (een wulkje) op de thee. De thee niet roeren! Dan kan, volgens de Ostfriesen het genieten beginnen.

Kijk voor meer informatie op de Ostfriesland site.

Smaaktest Spa & Tea

Ik had nog beloofd dat ik een smaaktest zou doen van Spa & Tea. Vandaag leek het me een goed moment omdat de temperaturen maar op blijven lopen. Dus een lekker koel glas Spa & Tea zou er vast wel ingaan. Het bestaat uit 91,5% Spa mineraalwater, 0,12% thee-extract en 0,1% citroensap. Verder suiker, aroma en vitaminen. De kleur is mooi; van een redelijk sterk gezette thee. Een slok en .... thee? Het proeft meer als suikerwater, een euvel waar veel frisdrank aan lijdt. Door de zoetigheid proef je verder niets meer van de drank. Ik heb het glas maar gauw aan mijn vriend gegeven, die wel een behoorlijke zoetekauw is. Ik ga dit weekend gewoon weer zelf ijsthee maken.

Boston Tea Party

Als je aan Amerika denkt, denk je niet in de eerste plaats aan thee. Toch heeft thee een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van Amerika. Het vonkje dat het vuur voor de Amerikaanse vrijheidsoorlog deed branden, was de Boston Tea Party.

Het rommelde al enige tijd tussen Engeland en de Amerikaanse kolonisten. Toen king George III aan de macht kwam in 1760, was het hem een doorn in het oog dat het parlement steeds meer macht kreeg. Hij trok de teugels strak aan.

Het Britse rijk was veel geld kwijtgeraakt door de oorlog tegen Frankrijk en in India. De schatkist moest dus weer gevuld worden. Een manier om aan geld te komen was door de kolonieën belasting te laten betalen. In 1764 was daar eerst de Sugar Act (belastingen op suiker, koffie en wijn); in 1765 volgde de Stamp Act, (belasting op al het bedrukte papier) en twee jaar later volgde de Townshend Act(belasting op glas, verf, papier en thee). De thee werd hierdoor zo duur, dat de Amerikaanse kolonisten naar andere manieren zochten om aan thee te komen. De Nederlanders leverden thee voor een reeële prijs, maar er werd ook ontzettend veel thee gesmokkeld.

De kolonisten wilden best belasting betalen, maar daarvoor wilden ze wel een ruime vertegenwoordiging in het parlement. Dat kon George III natuurlijk niet toestaan; dat zou het volk alleen maar meer macht geven. Om de gemoederen tot bedaren te brengen, werden in 1773 alle belastingen opgeheven, behalve de belasting op thee. Dat pikten de Amerikanen niet; ze begonnen thee te boycotten. De Engelse Oostindische Compagnie, die al flink in de problemen zat door corruptie en mismanagement zag zijn export van thee flink dalen. Er lag enorm veel thee in de pakhuizen die ze niet meer kwijt konden.

De Britse regering schoot te hulp; de Compagnie mocht de thee in Amerika verkopen zonder de gebruikelijke belastingen af te hoeven dragen. Zo konden ze de thee voor een spotprijs op de Amerikaanse markt kwijt. Hierdoor kreeg de Compagnie een monopoliepositie die ze door de kolonisten niet werd gegund. Veel Amerikaanse steden sloten hun havens voor deze thee, behalve Boston, die een pro-Britse gouverneur had.

In 1773 voeren drie schepen vol met thee de haven van Boston binnen: de Dartmouth, de Eleanor en de Beaver. Op de kade protesteerden de inwoners van Boston tegen het lossen van de schepen. Maar de gouverneur wilde de schepen niet laten gaan voordat de vereiste belasting was voldaan. Er werd druk overleg gevoerd binnen de gemeenteraad hoe uit deze impasse te geraken; deze vergadering werd bijgewoond door een aantal demonstranten. Toen de gouverneur geen uitsluitsel gaf over hoe te handelen, smeedden de demonstranten (de Zonen van de vrijheid) een snood plan.

In de avond slopen de Zonen van de vrijheid naar de haven, sommigen verkleed als Indiaan. Ze enterden de schepen en gooiden in totaal 342 kisten met Darjeeling (met een waarde van £ 9659) overboord, terwijl duizenden toeschouwers in stilte toekeken. Hierbij mocht nauwelijk geluid gemaakt worden, omdat de schepen omringd werden door Britse oorlogsschepen. De opvarenden moesten ervoor tekenen dat de patriotten alleen de thee overboord hadden gegooid en verder geen schade hadden toegebracht aan de schepen. Even geruisloos als ze gekomen waren gingen ze weer weg: de Boston Tea Party was een feit.

Het nieuws van de Party bereikte Engeland laat. Pas op 1 april 1774 reageerde de Britse regering met het sluiten van de haven van Boston en Massachusetts werden de privileges van zelfbestuur ontnomen. De andere kolonieën steunden het getroffen gebied op alle manieren. De Engelse troepen en de Amerikaanse militie raakten in 1775 slaags bij Lexinton. Dit was het begin van de oorlog.

Kijk voor meer informatie op Boston Tea Party Ship.

Thee met Nelson Mandela

Wil je kans maken om een keer thee te drinken met Mandela, hou dan van 6 tot 16 november de site van eBay in de gaten. Dan wordt namelijk een theevisite bij Mandela geveild. Je zult echter wel flink bemiddeld moeten zijn; er wordt verwacht dat er meer dan $ 1,3 miljoen wordt geboden. De opbrengsten gaan naar een hartcentrum voor kinderen in Johannesburg. Je kunt overigens ook bieden op zanglessen met Miriam Makeba. Zie het nieuwsbericht op de BBC.

Cornelis Bontekoe - Theedokter

Een van de markantste persoonlijkheden uit de theegeschiedenis is Cornelis Bontekoe. Hij werd in 1647 in Alkmaar geboren als Cornelis Decker. De naam Bontekoe ontleende hij aan het uithangbord boven zijn vaders winkel, waarop een afbeelding van een koe stond. Hij studeerde in Leiden bij Franciscus Sylvius en werd later lijfarts van de keurvorst van Brandenburg, Frederik Wilhelm. Ook heeft hij het geschopt tot professor aan de universiteit van Frankfurt am Oder.

Bontekoe was zo'n groot promotor van thee dat hij ervan verdacht werd aandelen te hebben bij de VOC. Hij schreef in 1678 het Tractaat van het excellenste kruyd Thee. Hij adviseerde om 8 tot 10 koppen thee per dag te drinken; zonder suiker! Zelf ging hij er prat op dat hij soms 100 koppen thee per dag dronk (je vraagt je af hoe klein de kopjes waren of hoe vaak hij naar de wc moest). Volgens Bontekoe zuiverde thee het bloed, verjoeg het nachtmerries, verdreef het kolieken, verbeterde het het geheugen, verdreef het hoofdpijn en was het voor nog veel meer dingen goed: hij geeft een hele waslijst met kwalen die door het drinken van thee verholpen konden worden. Later schreef hij ook nog Gebruik en misbruik van thee.

Ondanks zijn liefde voor de thee, vond hij dat het drinken van thee niet voor iedereen was weggelegd. Dat blijkt wel uit het volgende citaat:

"...maar als de Schoenlappers en Kruyers, met hun respectievelijke Huisvrouwen, de morsige handen aan geheyligde dingen durven slaan, wat valt 'er dan anders te verwachten, als dat ze in een bederf verkeerd zullen worden? ... 'k zeg om de mode te volgen, dewyl z'er zo vies af zagen, dat de vreemde figuuren, die zij met oogen en mond maakten, genoegsaam uitweezen, dat dit kruyd niet voor hen in de wereld gekomen was, en dat de Tee 't zich scheen te belgen, dat ze van zulke lompe schepselen gedronken wierd."
(Citaat uit: Thee van Eelco Hesse; 1973, Bert Bakker, Den Haag)

Daarna gaat hij nog even tekeer tegen 'Saletjonkertjes' en 'jong Jufferstuig'. Het ging hem vooral aan het hart dat deze mensen de thee niet op hun waarde wisten te schatten, en het alleen maar dronken omdat het in de mode was.

Alhoewel het nooit bewezen is dat Bontekoe aandelen had bij de VOC, kreeg hij wel een relatiegeschenk van de VOC voor zijn stimulering van het theeverbruik in Nederland. En als je dan ook nog weet dat hij later een tractaat heeft geschreven over de deugden van chocola, dan kun je er bijna wel zeker van zijn dat hij nauwe banden onderhield met de VOC.

Helaas heeft hij niet kunnen bewijzen hoe gezond thee voor de mens is. Hij stierf op zijn 38e door een val van de trap in het paleis in Berlijn. Zijn collega's zullen nauwelijks om hem gerouwd hebben; hij was namelijk niet echt geliefd door zijn onsympathieke en vervelende karakter en zijn weinig verheffende levensstijl. In de kranten verscheen zelfs een heel cynisch bericht over zijn dood.

Alhoewel Bontekoe overdreef wat betreft de gezonde eigenschappen van thee, heeft hij wel bijgedragen aan de algehele gezondheidstoestand van de burgers in die tijd. Doordat zij meer thee gingen drinken, grepen ze minder vaak naar de fles. Bier en wijn waren in die tijd namelijk hele gewone dorstlessers. Tja, dan kan je toch beter thee drinken.

Let op bij het kopen van Darjeeling thee

Uit de weblogTea News from Darjeeling Area blijkt dat veel thee die onder de naam Darjeeling wordt verkocht, geen echte Darjeeling is. Thee uit Nepal, dat bijna hetzelfde smaakt als Darjeeling, wordt door bedrijven vaak verkocht onder de naam Darjeeling. En dat dit geen incidenten zijn, blijkt wel uit het feit dat er per jaar 9 tot 10 miljoen kilo thee wordt geproduceerd in de bergen van Darjeeling, maar dat er zo'n 40 miljoen kilo onder die naam verkocht wordt. Hier zijn slimme marketeers bezig. Kijk dus uit de volgende keer dat je Darjeeling koopt; het zou wel eens nep kunnen zijn.

Nog meer gezondheid

In het maart/aprilnummer van het tijdschrift Leven van de NVB stond een artikel over de relatie tussen voeding en kanker. Een paragraaf was daarbij ook gewijd aan thee. Het blijkt dat er diverse onderzoeken zijn geweest naar het remmende effect van groene en/of zwarte thee op het ontstaan van kanker en dat deze onderzoeken elkaar tegenspreken. De algemene conclusie is dat zwarte thee het risico op kanker niet verlaagt. Alhoewel er wel aanwijzingen zijn dat het drinken van zwarte thee het risico op blaaskanker wel verlaagt.

Aan de andere kant blijkt ook dat als je je thee graag drinkt op zeer hoge temperatuur, de kans op slokdarmkanker toeneemt. Laat je thee voor de zekerheid dus altijd eerst iets afkoelen.

Nadeel van onderzoeken naar de relatie tussen voeding en kanker is dat er altijd vele onderzoeken zijn die dan weer het een zeggen en dan weer het ander. Duidelijke conclusies zijn er vaak nauwelijks uit te trekken, zoals ook uit het artikel uit Leven blijkt.

Spa & thee

Bij Spa hebben ze weer iets nieuws verzonnen: Spa & Tea. Dit is een mix van mineraalwater en natuurlijke thee-extracten. Dit drankje is verrijkt met vitamine B. De smaken zijn Citrus, Framboos en Lemon-Rooibos Light (zou lekker kunnen zijn, als het geen light-variant was). Tot 30 september kan je deze nieuwe drank gratis proeven. Daarvoor moet je een kortingsbon uitprinten die je vindt op de spa-website en deze samen met de streepjescode opsturen naar Spa. Ik ga het binnenkort eens doen. De smaaktest volgt dus later op deze site.

Thee en gezondheid

In de laatste NN-Nieuws vond ik een artikel over de vermeende gezondheidseffecten van groene thee. In thee komen flavonoïden voor die een gezondheidbevorderend effect hebben. Over deze effecten is echter nog niet voldoende bekend. Men heeft namelijk nog onvoldoende onderzoek gedaan of de flavonoïden goed worden opgenomen door de darmen en hoe het lichaam ze verwerkt. Alhoewel groene thee een hoger gehalte aan eenvoudige flavonoïden bevat, is dus niet te zeggen of groene thee beter is voor de gezondheid dan zwarte thee.
Over het effect van theïne, dat in dezelfde mate in groene en zwarte thee voorkomt, is wel bekend dat deze zorgt voor een verhoogde concentratie en alertheid. Dit effect is het grootst bij zwarte thee, omdat groene thee ook looizuur bevat. Looizuur vertraagt de opname van theïne in het lichaam. Een teveel aan theïne kan echter weer leiden tot slaapproblemen en nervositeit.
Uit: NN-Nieuws

Tea Traveller

Wil je jezelf eens verwennen op een romantische tea for two of een high tea organiseren voor je vrienden en familie? Nodig dan de Tea Traveller uit. Voor Marcel Franken wil ik graag reclame maken, omdat zijn Engelse teas perfect verzorgd zijn. Hij neemt alles mee in zijn Morris Minor Traveller (uit 1962): van servies (Wedgwood) tot een oven en van water tot allerlei lekkernijen. Toen ik hem uitnodigde, had ik een redelijk kleine keuken (nu nog steeds overigens), maar dat was voor hem helemaal geen probleem. We hebben genoten van diverse soorten thee, sandwiches, scones en nog veel meer. Hoewel het al meer dan 5 jaar geleden is, hebben familieleden het er nog steeds over. Als dat geen compliment voor hem is! Kijk voor meer informatie op Tea Traveller .

Nederlanders brachten eerste thee naar Europa

Omstreeks 1610 werd door de VOC de eerste thee naar Europa gebracht. Dit was groene thee afkomstig uit Japan. Het was in het begin vooral een curiositeit, verkrijgbaar bij de apotheek. Door de lange reis vanuit het Oosten was thee kostbaar en daardoor alleen maar te betalen door de gegoede burgerij. Pas in de achtiende eeuw werd theedrinken gewoon in Nederland.
Was rond 1610 thee alleen nog maar een bijprodukt voor de VOC - specerijen waren veel belangrijker - later zouden de Hollanders veel geld verdienen aan de thee. De mooie grachtenpanden in Amsterdam zijn onder andere hieraan te danken.